بررسی قواعد تفسیری در تفسیر احسن الحدیث

چکیده: تردیدی در این نیست که هر کسی بخواهد قرآن کریم را تفسیر کند و به مراد واقعی خداوند از آیات کریمه دست یابد. نیازمند آن است که اصول و قواعدی را در نظر بگیرد و روش تفسیر خود را بر آن بنا نماید، این قواعد و اصول که به قواعد تفسیر مشهورمی باشند، عبارتند از مجموعه ای از ضوابط و قوانین کلی برخاسته از مبانی عقلی، عقلایی و نقلی که وسیله استنباط معانی قرآن قرار می گیرند و رعایت آنها، مفسر را از گرفتار شدن در دام تفسیر به رای و اشتباه نجات می دهد. یکی از تفاسیری که آیات قرآن را تا حدود زیادی بر اساس قواعد تفسیری تبیین و تفسیر کرده است، تفسیر احسن الحدیث اثر سید علی اکبر قرشی است. در این نوشتار، تفسیر مذکور از جهت رعایت پانزده قاعده اساسی در تفسیر یعنی: قاعده توجه به قرائت صحیح، قاعده توجه به ادبیات عرب، قاعده در نظر گرفتن قرائن، قاعده مبنا بودن علم و علمی، قاعده توجه به ظاهر و باطن در قرآن، قاعده احتراز از اسرائیلیات، قاعده جری و تطبیق و ... مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در تفسیر احسن الحدیث، با اینکه متن آیات بر اساس قرائت حفص از عاصم آمده است، اما قرشی در تفسیر آیات، قرائتهای دیگر را نیز بیان کرده بدون اینکه اظهار نظری کرده باشد یا قرائتی را بر قرائتی ترجیح دهد. همچنین در پرداختن به مباحث ادبی و بلاغی با توجه به اینکه تفسیر وی تفسیری اجتماعی- هدایتی و تربیتی‏ است اما به این مقوله نیز کم و بیش توجه نموده است. توجه به بهره گیری از قرائن مختلف که مفسر را در فهم صحیح آیات کمک می کند مانند توجه به فرهنگ عصر نزول، شان نزول و آیات دیگر قرآن، روایات و... در تفسیر احسن الحدیث جلوه آشکاری دارد، همچنین باید گفت با اینکه مستندات تفسیر احسن الحدیث در موارد زیادی علم و علمی می باشد، اما وی در تفسیر برخی آیات به این قاعده پایبند نبوده است، و در برخی موارد به امور ضعیف و تحقیق نشده استناد کرده است. مفسر در بحث توجه به ظاهر و باطن آیات قرآن، قائل به وجود باطن برای آیات بر اساس معیاری صحیح است و برای بیان معنای باطنی آیه از روایات اهل بیت?کمک گرفته و در تفسیر آیات به ظاهر آیات نیز توجه دارد. همچنین ایشان در رابطه با آیات متشابه که برخی در تفسیر آن ها به بیراه رفته اند معتقد است که راه حل این آیات ارجاع آن ها به محکمات قرآن است. واژگان کلیدی: قرآن کریم، قرشی، تفسیر احسن الحدیث، قواعد تفسیر.